Plastik atıkların yönetilmesi

Restoranlarda Plastik Kullanımı

Plastikler, günlük hayatımızda çok geniş bir kullanım alanına sahip. Her ne kadar sürdürülebilirlik konusunda bilinçlenme artsa da plastik kullanmaktan vazgeçmek zor görünüyor. Fakat plastikler Dünya’yı değiştiriyor.
Plastik hammaddesi hakkındaki bilgiler, yüksek oranda kullanımının getireceği sonuçları düşündürüyor. Alternatif ürünler arttıkça, plastiğin yol açtığı zararlar daha çok ön plana çıkıyor.
Plastiğin kullanıldığı yerler sayısız gibi görünüyor. Özellikle restoranlarda plastik kullanımı dikkat çekiyor. Restoranların son dönemde yoğun olarak online siparişler alması, plastik kullanımının artmasının sebepleri arasında yer alıyor. Plastik kullanımının azalması için girişimlerin olduğu bu dönemde artması endişe verici bulunuyor. Neden plastiğin tercih edildiği bir yana, artık restoranlarda plastiğin geri dönüşümü için atılan adımlar da merak konusu.


Plastik Nasıl ve Neden Ortaya Çıktı?

Plastik denildiğinde ilk akla gelen su şişeleri, saklama kutuları, tabak, çatal, bardak gibi pratik olan tek kullanımlık malzemeler oluyor. Plastiğin günlük hayattaki yeri bunlarla sınırlı değil. Ev eşyası parçaları, telefon, oto, bilgisayar, elektrik ve elektronik sanayi için gerekli parçalar plastik malzemelerle yapılıyor. Gıda, tekstil, oyuncak ve çok çeşitli makine aksamı yapımı da plastiğin kullanıldığı yerler arasında yer alıyor.

Plastiğin keşfi 1862’ye dayanıyor. Plastiğin, “Parkesin” ismiyle İngiliz kimyacı ve mucit Alexander Parkes tarafından geliştirildiği biliniyor. Parkes bu ürünü, nitroselülozu bitkisel yağlar ve çok az kâfur kullanarak yumuşatmasıyla geliştiriyor. Plastik 1862’deki Büyük Uluslararası Fuar’da tanıtılıyor. 1907’de ilk polimer üretimiyle beraber pek çok plastik türü de üretilmeye başlanıyor.
Plastiğin hammaddesi sorulduğunda en basit cevabı petrol oluyor. Ham petrolün işlenmesiyle elde edilen plastik sentetik ya da yarı sentetik olarak işlev görüyor. Plastik kullanma nedenleri arasında şu özellikler vurgulanıyor:

Ucuz
Hafif
Dayanıklı

Plastiklerin başlıca kullanım alanları, ambalaj, yapı ve inşaat, ulaşım, elektrik ve elektronikle sağlık sektörü olarak sıralanıyor. Bu açıdan bakıldığında plastik büyük bir üretim hacminin parçası olarak görülüyor. Plastik üretiminde kullanılan selüloz, kömür, doğal gaz, tuz ve tabii ki ham petrol gibi maddeler doğal ürünler olarak biliniyor.
Plastik ürünlerin içerdiği Bisfenol A ve Flalein adlı maddeler, gıdaya geçtiği takdirde kanserojen etkileri ortaya çıkarıyor. Kronik hastalıkların riskini de artırıyor. Hamilelik döneminde plastik kullanılması, dünyaya gelen çocukların sağlığını etkiliyor. İleriki yaşlarda da şeker ve kalp damar hastalıklarına neden oluyor. Plastikler yalnızca insan sağlığını tehlikeye atmakla kalmayıp çevre kirliliğine de yol açıyor.

Okyanus ve deniz kirliliğinde, plastikler büyük rol oynuyor. Plastiklerin okyanusta çözünmesi bin yılı bulabiliyor. Okyanus yüzeyinde kalan veya küçük parçacıklara ayrılan plastikler, deniz canlıları tarafından yiyecek olarak algılanıyor. Bu da zamanla canlıların ölümüne sebep oluyor. Bazen de plastikler canlıların vücutlarına takılıp kalabiliyor. Toprağa ve suya karışan plastik atıkların yok olmaması, dünya için bir tehlike haline geliyor.


Plastik Kullanımı ve Sürdürülebilirlik

Plastik 20. yüzyılda diğer ürünlere göre daha çok ve daha yaygın kullanılmaya başlandı. Çünkü daha kolay elde ediliyor. Ucuz ve kolay taşınabiliyor. Üstelik esnek ve hijyenik olması da tercih sebebi oluyor.
Plastik bir ürüne sürdürülebilir dememiz için çevresel, ekonomik ve sosyal olarak sürdürülebilir olması gerekmektedir. Tek kullanımlık plastik ürünlerin çevre için yük olmaya başladığı da dikkat çekiyor. Özellikle önümüzdeki 10 – 15 yıl içerisinde plastik kullanımının hızla artmaya devam edeceği tahmin ediliyor. Bu durumda, kirliliğin önüne geçebilmek için plastiğin üretim şeklini yeniden düşünmemiz gerekiyor. Plastiğin kirlilik sebebi olarak gösterilmesi özetle şu nedenlere dayanıyor:
Aşırı kullanım.
Doğada çözünememe.
Geri dönüşüm oranının dünya çapında yetersiz kalması.

Sürdürülebilirliğin amacı gelecek nesillere her açıdan yaşanabilir bir dünya bırakmak. Bu yüzden sürdürülebilirlik yöntemleriyle kendini yenileyebilen bir çevre amaçlanıyor. Refaha dayanan sosyal koşullar, toplum ve çevre temelli ekonomik sistem de bunun bir parçası.

Sürdürülebilir Kalkınma Amaçlarında da konu hakkında ilgili başlıklar bulmak mümkün. Kısaca hangi amaçların plastik kullanımından etkilendiğinden bahsetmek gerekirse:

Plastiklerin, polimer ve katkı maddelerinin birleşimiyle elde edildiğini unutmamak gerek. Bu katkı maddeleri hayvan ve insanlarda hormon dengesini bozmakta. Bir diğer önemli unsur ise nanoplastikler. Bu maddeler o kadar küçük ki rahatlıkla hücrelerimize erişebilir. Hatta yapılan bir araştırmada yeni doğmuş bir bebekte nanoplastiğe rastlanmış. Bu durum gösteriyor ki nanoplastikler anne karnındaki bir bebeğe kadar ulaşabilecek kadar tehlikeli. Plastiklerin diğer bir zararı da deniz ve karada kirliliğe neden olarak ekosistemlere zarar vermesi. Kirliliği ve kötü görüntüyü azaltmak için yakılan plastikler ise ciddi bir hava kirliliği sorunu olarak karşımıza çıkıyor.

Küresel salgın dönemiyle son dönemlerde plastik kullanımının arttığı belirtiliyor. Çünkü hastalığın bulaşmasını önlemek için tek kullanımlık plastikler öncelikli olarak kullanılıyor. Bu dönemde restoranların sadece paket servis ile hizmet vermesi plastik kullanımında artışa sebep oluyor. Sürdürülebilir yaşam söz konusu olduğunda bireysel olarak atılabilecek önemli bir adım var. Bu da plastiğin kullanımını azaltma yolları için çözüm aramak gibi görünüyor.

Restoranlarda Plastik Kullanımı

Restoranlarda plastik kullanımı restoran içinde de paket serviste de sık görülüyor. Buna çözüm bulmaya çalışan restoranların sayısı artıyor, ancak yeterli değil. Restoranlarda en çok kabul edilen geri dönüştürülebilir malzemeler, alüminyum, çelik, kağıt ve kartondan yapılıyor. Şişeler, kavanozlar ve sürahi gibi plastik ürünler de geri dönüştürülüyor. Bununla birlikte strafordan yapılmış plastik torbaların ve ürünlerin ise yeni malzemeler oluşturmak için geri dönüştürülmesi çok zor. Bu yüzden geri dönüşüm tesisleri tarafından toplanmıyor.
Her gün okyanuslara en az 8 milyon parça plastik gidiyor. Güncel toplam plastik miktarı ise 269.000 ton yani 51 trilyon plastik parçasına denk. Tek kullanımlık plastik, dünyadaki bütün plastiğin %40’ını oluşturuyor. Bunun ise büyük bir kısmı restoranlardan kaynaklanıyor.
Günlük hayatta ve restoranlarda plastik kullanımını azaltmak için birkaç küçük değişiklik yapmak mümkün. Böylelikle yenilenen bazı alışkanlıklar, doğaya bir kazanç olarak dönebilir. Ayrıca plastik ürünlerin gıda maddeleriyle temas ettiği dikkate alınırsa sağlık için de dikkat etmek gerekiyor.
Sağlığa olan etkisine göre plastikler farklı kodlarla belirtiliyor. PS koduyla bilinen plastik türü, tabaklar, bardaklar, kaşıklar, yemek paketleri gibi ürünlerde kullanılıyor. Köpük tabaklar ve fast food ürünlerinin konulduğu tabaklar genellikle bu plastikten yapılıyor. En fazla kullanılan plastik türü olmasına rağmen en çok zarar verenler arasında. Isındığında kanserojen olma riski taşıyor. Bu yüzden de restoranlarda plastik kullanımına karşı alınabilecek önlemleri uygulamak gerekiyor:
Restorandan sipariş verildiğinde plastik ürün talep etmemek önemli. Geri dönüştürülebilir paketleme ürünleri kullanan restoranlar bu açıdan öncelik taşıyor.
İçeceklerde pipet kullanımından kaçınılması faydalı olabiliyor.
Su için plastik şişe yerine cam şişe ya da matara kullanmak hem çevre için hem sağlık için öneriliyor.
Restoranlarda plastik kullanımını azaltmak için önlemler konusunda öncelikle bireysel olarak bilinçli hareket etmek gerekiyor.

Restoranlarda Geri Dönüşüm

Atık üretiminin en yoğun yaşandığı yerlerden biri restoranlar. Restoranlarda geri dönüşüm faaliyetlerinin önemi bu yüzden vurgulanıyor. Buna yönelik yapılan uygulamalardan biri “Yeşil Nesil Restoran Hareketi”. İstanbul'da pilot olarak seçilen restoranlarda uygulanmaya başlanan Yeşil Nesil Restoran Hareketi yiyecek/içecek sektöründe bilinçli tüketim farkındalığı yaratıyor. İşletmelerdeki atık oranını azaltıyor. Oluşan atığı da dönüştürerek enerji verimliliği sağlamayı hedefliyor.
Sürdürülebilirlik, çevreye zarar vermeden, toplumları refaha kavuşturacak ekonomik büyümeyi sağlamaya odaklanıyor. Mal ve hizmet tüketimi artarken, insan refahının yükselmesi hedefleniyor. Restoranlarda plastik kullanımını azaltacak her önlem sürdürülebilir yaşama katkı sağlıyor. Restoranların da özellikle yeniden kullanılabilir malzemelerle servise devam etmesi hassasiyetini gösteriyor. Ambalajlarda kullanılan ürünlerin ekolojik malzemelerle üretilmiş olması konusunda titizlik göstermesi bile çok etkili olabiliyor.
İşletmelere, özellikle restoranlara sürdürülebilir restorancılık için gerekli desteğin verilmesi önemli. Kağıt, cam, gıda, plastik gibi atıkların biriktirilmesi ve geri dönüşümü konusunda kolaylık sağlanması büyük önem taşıyor.
Plastik, endüstriyel olarak bir ihtiyaç olarak görülüyor. Bununla birlikte plastiğin zararlarını en aza indirebilecek her yöntem değerlendirilmeye değer. Sürdürülebilir yaşam, plastik kullanımına karşı hassasiyet gösterilmesini gerektiriyor. Restoranlarda ve diğer tüm sosyal alanlarda plastik kullanımını azaltmak, sürdürülebilir bir gelecek için atılabilecek en iyi adımlar arasında yer alıyor.


Kaynaklar:
Plastik Kirliliğin Çevresel Zararları ve Çözüm Önerileri, Ahmet Kayan-Ayşe Küçük
Restoranlarda Oluşan Gıda Atıkları ve Yönetimi: İstanbul İli Örneği, Emel Çirişoğlu-Aylin Akoğlu
Plastik ve Mikroplastiklerin Su Canlıları ve İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri, Fevziye Nihan Bulat-Berna Kılınç
Restoran mutfaklarında yeşil nesil restoran hareketi: “La Mancha Restoran” örneği, dergipark.org.tr
7 Sustainable Goals Development on Plastic. (2020, 1 Mayıs). Plastic Soup Foundation. https://www.plasticsoupfoundation.org/en/plastic-problem/sustainable-development/individual-sdgs/
Handley, E. (2022, 1 Şubat). Microplastics found in placenta and newborns. Open Access Government. https://www.openaccessgovernment.org/microplastics-babies/128723/
Plastic Free July. (2019, 17 Haziran). 8 Easy Steps for Reducing Plastic Waste In Restaurants & Cafes. https://www.plasticfreejuly.org/get-involved/what-you-can-do/food-service/
Plastics: Recycling and Sustainability. (n.d.). British Plastics Federation. https://www.bpf.co.uk/Sustainability/Plastics_and_Sustainability.aspx#:%7E:text=2.-,Environmental%20Sustainability,%2C%20aircraft%2C%20packaging%20and%20pipework.
Ravenhall, A. L. (2020, 19 Temmuz). How to eliminate single-use plastic from the kitchen – The Waste Management & Recycling Blog. Forge Recycling. https://www.forgerecycling.co.uk/blog/how-to-eliminate-single-use-plastic-from-the-kitchen/
Single-use plastics: A roadmap for sustainability. (n.d.). UNEP - UN Environment Programme. https://www.unep.org/resources/report/single-use-plastics-roadmap-sustainability