Karbon Ayak izini azaltmanın yolları

Küresel iklim değişikliği, birçok sorunu beraberinde getiriyor. Orman yangınları, sel, kuraklık, kasırgalar ve çok daha fazlası iklim değişikliğinin sonucu olarak dünyayı sarıyor. İklim değişikliğinin en etkili sebepleri arasında ise karbon ayak izinin artışı gösteriliyor. Çünkü atmosferdeki karbondioksit ve metan gazı oranları yeryüzü sıcaklığını artırıyor. Buna bağlı olarak da buzulların erimesi, su baskınları, sıcak hava dalgaları, ani sıcaklık değişimleri ve daha pek çok olumsuz sonuç ortaya çıkıyor. Yani insan, küresel ısınmaya ve küresel ısınma da insanın yaşam alanının yok olmasına neden oluyor.
Çevresel sorunlar hakkında farkındalık kazanarak daha iyi bir gelecek inşa etmek mümkün! Çevre duyarlılığının önemli bir kısmı sürdürülebilir seçimlerden geliyor. Ayrıca karbon ayak izi konusunda bilinçlenmek de büyük bir fark yaratabiliyor.

Bir Gıdanın Karbon Ayak İzini Ne Oluşturur?

Gıdanın karbon ayak izi gıda maddelerinin yaşam döngüsündeki çeşitli aşamalardan kaynaklanır:

• Üretim: Gıda üretmek veya yetiştirmek için kullanılan gübreler, böcek ilaçları, hayvan yemi, su ve diğer malzemeler (elektrik gibi).
• İşleme: Mahsullerin hasat edilmesi, hayvanların sevk edilmesi veya süt ürünleri gibi ikincil gıdaların yaratılmasında kullanılan enerji.
• Taşıma: Bu, çiftliklerden işleme tesislerine, ardından perakende birimlerine ve son olarak mağazalardan evinize kadar olan süreyi içerir.
• Depolama ve pişirme: Satın aldığınız yiyecekleri soğutmak ve ardından pişirmek için gereken elektrik.
• Atık: Bu hem attığınız yiyecekler hem de perakendeciler tarafından atılan satılmamış yiyeceklerdir.

Gıdanın Karbon Ayak İzi Nedir?

Gıdanın karbon ayak izi veya gıda izi, yediğiniz gıdanın yetiştirilmesi, üretilmesi, işlenmesi, taşınması, depolanması, pişirilmesi ve atılmasından kaynaklanan sera gazı emisyonlarıdır. Gıda ayak izi, çiftlikten veya tarladan tabağa gelene kadar gereken her adımın sonucudur ve bu işlemlerin çoğu tüketiciler tarafından fark edilmez.


Karbon Ayak İzi Nedir?

Karbon ayak izi nedir sorusu, son dönemde oldukça merak ediliyor. Karbon ayak izi, bilimsel bir terim. İnsanların aldığı ürünler ve yaptıkları tüketim faaliyetleri neticesinde atmosfere yayılan karbon miktarı, kişinin karbon ayak izini oluşturuyor. Karbon ayak izi, iki temel parçadan meydana geliyor. Bu parçaları, birincil ve ikincil ayak izi olarak tanımlamak mümkün. Evsel ve bireysel enerji tüketimiyle birincil karbon ayak izi ortaya çıkıyor. İkincil karbon ayak izi ise, kullanılan ürünlerin üretimlerinden bozulmalarına kadar geçen süreyi ve bu süre boyunca tükettikleri enerjiyi kapsıyor.

Araba kullanırken, bir gömlek alırken, televizyon seyrederken dünyanın mevcut enerjisinden harcanıyor. Bu enerjinin üretim aşamasında ise atmosfere karbon salımı gerçekleşiyor. Dolayısıyla tüm gün içinde verdiğiniz her karar, yaptığınız her hareket ve tüketim, sizin karbon ayak izinizi oluşturuyor. Böyle düşününce “Bunu tüketmeye hakkım var mı?” farkındalığı oluşuyor.

Yeryüzünde yaşayan milyarlarca kişi bir araya geldiğinde olumsuz sonuçların ortaya çıkması kaçınılmaz oluyor. İklim değişikliği aslında zaman içine yayılan ve yavaş ilerleyen bir süreç iken insanların yarattığı kirlilikle ivme kazandı. Her bireyin bu dünyanın sadece şu andan ibaret olmadığını hatırlaması ve gelecek nesiller için elinden gelen tüm çabayı göstermesi gerekir. Bunun için de küçük ya da büyük demeden hızlı adımlar atılmalı, değişim ve sürdürülebilirlik için kararlar alınmalıdır. Değişim için ilk yapılabilecek şeylerin başında karbon ayak izinin hesaplanması geliyor. Hesaplamanın ardından ortaya çıkan sonucu analiz edebilir, bireysel olarak karbon ayak izi nasıl azaltılır öğrenebilirsiniz.

Karbon Ayak İzini Artıran Sebepler

Ortaya çıkması 2000’li yıllara denk gelen karbon ayak izi kavramı aslında oldukça yeni. Bu kavram bir anlamda, insanın doğada yarattığı tahribatı ölçmek için kullanılıyor. Karbon ayak izi, miktar olarak farklı olsa da aslında insan ve kurumlar için ortak işliyor. Ortaya çıkan karbon ayak izleri yıllık olarak değerlendiriliyor.

Atmosfere yayılan sera gazları, yüksek oranda ısı tutma kapasitesine sahip. Sera gazlarının bir kısmı doğal yollarla yayılırken çok önemli bir kısmı da insanların faaliyetleriyle yayılıyor. Yayılan gazlar, güneş ışınlarının atmosferden çıkmasına engel oluyor. Sera etkisi denen bu olay sonucunda dünya giderek ısınıyor. İnsan ve doğal hayatı etkileyen bu durum, gün geçtikçe ciddiyetini artırıyor.

Karbon ayak izinin artmasındaki sebepler arasında ilk akla gelenler, tüm enerji tüketim faaliyetleri, sanayileşme, tarım ve hayvancılık, atık maddeler, teknolojinin yaygın kullanımı ve hava seyahatleri.

Karbon Ayak İzi Nasıl Hesaplanır?

Fosil yakıt kullanımı neticesinde ortaya çıkan karbondioksit (CO2) salımı karbon ayak izini belirliyor. Kurumların, bireylerin ve hatta ulusların dahi karbon ayak izlerinin hesaplanması mümkün oluyor. Farklı hesaplama yöntemleri kullanılarak, ayak izinin büyüklüğü ortaya çıkıyor. Bunun sonucunda da azaltılması için gerekli stratejiler geliştirilebiliyor.

Bireysel karbon ayak iziniz ne kadar öğrenmek istiyorsanız, internette hazırlanan hesaplama tablolarından yararlanabilirsiniz. Karbon ayak izi hesaplama testi dahilinde, özellikle tüketim alışkanlıklarınıza dair detaylı soruları yanıtlamanız gerekiyor. Bu sorular arasında, yeme, ulaşım, alışveriş gibi alışkanlıklarınız, ısınma yönteminiz, kullandığınız elektrikli aletler ve sıklıkları gibi birçok farklı başlık bulunuyor. 2017 yılında sunulan araştırma verilerine göre, Türkiye’deki bireylerin yıllık karbon ayak izleri, yaklaşık olarak 3.287 CO2 ile karşılık buluyor.

Karbon ayak izini meydana getiren faktörlerin başında, yakıt ve elektrik tüketimi, eğlence faaliyetleri, kişisel araç kullanımı ve yeme içme tüketimi yer alıyor.

Mutfakta Karbon Ayak İzini Azaltacak Yöntemler

Karbon salımını azaltmak için her devlet, kurum ve bireye rol düşüyor. Karbon ayak izini azaltmak için kolaylıkla uygulanabilecek pek çok yöntem var. Biz, sadece mutfakta bile yapılabilecek onlarca değişiklik olduğunu göstermek istiyoruz. Evin en çok vakit geçirilen alanlarından olan mutfaklar, tüketimin de en çok gerçekleştiği yerlerin başında geliyor. Mutfakta yapacağınız ufak değişikliklerle büyük bir değişimin parçası olabilirsiniz.

1. Doğru Bulaşık Makinesi Kullanımı
Bulaşıklarınızı makinede yıkayarak büyük ölçüde su tasarrufu sağlayabilirsiniz. Bunun yanı sıra enerji tasarruflu bulaşık makinesi alarak, enerji tüketimini azaltmak mümkün. Ayrıca makineyi çalıştırmak için tamamen dolmasını beklemek, enerjinin verimli kullanılması için önemli bir rol oynuyor.

2. Mutfak Aydınlatmasıyla Tasarruf Mümkün
Mutfakta karbon ayak izini artıran etkenler arasında aydınlatma da yer alıyor. Mutfakta enerji tasarruflu ampullere yer vererek karbondioksit salımınızı azaltabilirsiniz. Örneğin, LED ampuller, elektrik harcama konusunda oldukça tasarrufludur.

3. Kompost ile Geri Dönüşüm
Evsel atıkları azaltmak için onları kompost yapabilirsiniz. Böylece farklı alanlarda değerlendirebileceğiniz bir gübre elde etmiş olur ve atıklarınızı azaltabilir, evde atık yönetimi yapabilirsiniz.

4. Yerel Pazarları ve Üreticileri Tercih Edin
Sürdürülebilirlik süreçlerine dikkat eden market zincirleri veya yerel pazarları tercih etmenin birçok avantajı var. Hem küçük üreticilere destek olabilir hem de meyve ve sebzeleri en taze halleriyle tüketebilirsiniz.
Böylece nakliyat kaynaklı karbon salımına destek olmadan alışveriş yapabilirsiniz.

5. Listeyle Mutfak Alışverişi
Yapılan araştırmalar, Türkiye’de ve dünya genelinde hazırlanan yemeklerin ve alınan gıdaların büyük bir bölümünün çöpe atıldığını gösteriyor. Gıda israfı ve çürümenin önüne geçmek için ihtiyaca göre alışveriş yapmak gerekiyor. Haftalık yemek menüsü yaparak, alışveriş listenizi düzenleyebilirsiniz. Böylece sadece listede yazan yemekleri yapmak için gerekli olan sebzeleri alabilir, mutfaktaki israfın önüne geçebilirsiniz.

6. Tek Kullanımlık Plastiklere Hayır
Pet şişedeki sular, hem üretim aşamasında hem de çöpe atıldıklarında karbondioksit emisyonunu artırıyor. Hammadde, depolama, taşıma ve geri dönüşüm için harcanan enerji çok fazla. Dolayısıyla matara kullanarak, tek kullanımlık pet şişeleri mutfağınızdan ve çantanızdan çıkarabilirsiniz. Karbon ayak izini küçültmek için mutfağınıza su arıtma cihazı taktırabilir ve damacana sulardan da vazgeçebilirsiniz.

7. Verimli Fırın Kullanımı
Mutfakta karbon salımı nasıl azaltılır sorusunun en önemli cevaplarından biri fırın kullanımı. Fırını yüksek sıcaklıklarda çalıştırmak, harcanan enerji miktarını artırıyor. Aynı anda birden fazla yemeği pişirebilen fırın tercihi yaparak, kullanılan enerjiyi verimli hale getirmek mümkün. Ayrıca pişirme sırasında fırının fan ayarını kullanmak, diğer ayarlara göre hızlı pişirmeye imkan tanıyor. Turbo pişirme moduyla fırının önceden çalışmasına ihtiyaç kalmıyor ve bu sayede enerji tasarrufu sağlanabiliyor.

8. Alternatif Saklama Yöntemleri
Plastik atıklar genel olarak doğada çok uzun seneler içinde çözünüyor. Streç filmler de aynı şekilde uzun süre çözülmüyor ve karbon ayak izini artırıyor. Karbon ayak izini artıran unsurlar arasında önemli bir yer kaplayan tek kullanımlık saklama biçimlerini geride bırakabilirsiniz. Yarım kalan meyveleri, sebzeleri, peynir ya da herhangi bir gıdayı balmumu saklama kumaşıyla güvenli biçimde saklayabilirsiniz. Böylece hem gıdalar güvenli bir yöntemle saklanır hem de daha uzun süre taze kalır.

9. Kırmızı Et Tüketimine Dikkat Edin
Özellikle büyükbaş hayvan yetiştiriciliği önemli ölçüde karbon salınımına sebep oluyor. Çiftlikte yetiştirilen balıklar da yine enerji tüketiminin önemli bir ayağı. Beslenmenize daha çok tarımsal ürün ekleyerek ve kırmızı et kullanımınızı azaltarak, ayak izinizi bir nebze olsun küçültebilirsiniz.

10. Ambalaj ve Poşet Kullanımına Dikkat
Alışveriş sırasında kat kat ambalajlanmış ürünleri tercih etmeyerek önemli bir adım atabilirsiniz. Çantanızda az yer kaplayan bir bez çanta bulundurabilir, alışverişlerinizde poşet kullanmayarak, poşet tüketimini azaltabilirsiniz. Ayrıca çöp kovası için poşet kullanmayarak da poşet tüketimini azaltabilirsiniz.


Kaynaklar:
https://www.greeneatz.com/foods-carbon-footprint.html
https://www.bbcgoodfood.com/howto/guide/what-food-carbon-footprint/amp
 www.researchgate.net/publication/334809007_NIGDE_OMER_HALISDEMIR_UNIVERSITESI_ORNEGINDE_KARBON_AYAK_IZININ_BELIRLENMESI
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ İLE MÜCADELEDE SOFRAMIZDAKİ YİYECEKLERİN KARBON AYAK İZİ / Ekim 2019 Konferans: İleri Mühendislik Teknolojileri Uluslararası Sempozyumu / Melike Kozak