sürdürülebilir gıda sistemleri

Sürdürülebilir Gıda ile Geleceğe Yön Verebilmek

Karbon emisyonları ve birçok ayrı faktörün tetiklediği iklim değişikliğinden en çok etkilenen sektörlerin başında gıda geliyor. Sürdürülebilir bir gelecek için sürdürülebilir gıda sistemleri oldukça önemli. Tüketimin aşırı boyutlara ulaştığı günümüz dünyasında, artık kaynaklar için aynı şeyi söylemek mümkün değil! Gelecek nesiller için sürdürülebilir gıda konusunda hızla harekete geçmek gerekiyor. Türkiye sürdürülebilir balıkçılık, sürdürülebilir tarım ve kapsayıcı gıda sistemleri için stratejiler geliştirmeli ve bunu uygulamalarla desteklemelidir.

Sürdürülebilir Gıda Sistemi Ne Demektir?

Sürdürülebilir bir gıda sisteminin global ve tek bir tanımını bulmak oldukça zordur. Tanımlar ölçek bakımından farklılık gösterir, zamanla değişir ve bağlama bağlıdır, farklı görüşleri yansıtır ve gıda sistemindeki sayısız faktörlerden oluşur. Sürdürülebilir bir gıda sisteminin sonuçlarının ne olduğu konusunda geniş bir anlaşma mevcuttur. FAO (2014) tarafından ifade edildiği gibi, sürdürülebilir bir gıda sistemi ekonomik, sosyal ve çevresel etkenleri tehlikeye atmadan gıda güvenliği ve herkes için gıda ilkelerini yerine getirebilmelidir. Bu nedenle sürdürülebilir bir gıda sistemi çevresel, sosyal ve ekonomik sürdürülebilirliğin tüm koşullarını sağlamalı ve katkı sağlamalıdır.

Gıda Güvenliği ve Sürdürülebilirlik

Gıda güvenliği, insanların daima üzerinde durduğu ancak hayatlarına 20. yüzyıl itibarıyla dahil ettikleri bir kavram. Gıdaların doğru işlenmesini, muhafaza edilmesini ve nakledilmesini kapsayan gıda güvenliği disiplini, gıda merkezli hastalıkların önüne geçilmesini hedefliyor.

Sürdürülebilir gıda sistemleri, gıda güvenliğini destekleyen en önemli unsurların başında geliyor. Gıdanın üretiminden tüketimine varan tüm süreci kapsayan gıda sistemleri, günümüzde “sürdürülebilirlik” kavramıyla yeniden ele alınıyor. Sürdürülebilir bu sistem, gıdanın üretiminin ve depolanmasının yanı sıra gıdanın ulaşılabilirliği, alım gücü, besin değerleri gibi noktalara da katkı sağlıyor.

1972 yılında İsveç’te gerçekleştirilen Dünya Çevre Konferansı raporlarında yer verilen konular arasında “sürdürülebilirlik” kavramı da gündeme getirilmişti. Peki sürdürülebilirlik nedir? Sürdürülebilirlik, tüm toplum ve ulusları kapsayan, yaşam kalitesinin devamlılığı için herkese sorumluluk düşen ve hedefleri bulunan bir kavram. Bu kavram gıdaya dahil edildiğinde ortaya sürdürülebilir gıda sistemleri çıkıyor. İnsanların gıdasını karşılayan bir sistem var. Bu sistemin çevre, ekonomi ve sosyal koşullardan etkileniyor olması, sürdürülebilir gıda sisteminin temelini oluşturuyor. Sonuç olarak baktığımızda, sürdürülebilir olan tarım, balıkçılık, beslenme, dağıtım ve gıda atıklarının sürdürülebilir şekilde azaltılması tüm sistemin parçalarını oluşturuyor.

Sürdürülebilir gıda sistemleriyle iklim değişikliklerine sebep olan unsurların kaynaklarına ulaşmak mümkün oluyor. Hammaddenin doğru kullanımı, dengeli dağıtılması ve ulaşılabilirliği, bu sistemle güvence altına alınmaya çalışılıyor.

Sürdürülebilir Gıda Sistemleri

Sürdürülebilir gıda sistemi kısaca SGS olarak karşılık bulan bu sistem, gelecek nesillerin gıdasını korumayı hedefliyor. Gıda güvenliğini esas alan ve beslenmenin devamlılığına odaklanan gıda sistemi, sosyal ve çevresel faktörlerin gıda üzerindeki etkilerinin minimuma inmesi konusunda faaliyet gösteriyor.

İnsan nüfusunun artmasıyla işlenmiş gıdaların artması eş zamanlı ilerliyor. Buna bağlı olarak da gıda endüstrisi durmadan büyüyor. Fosil yakıtlardan beslenen gıda endüstrisinin karbon ayak izi, çok büyük oranlara ulaşmış durumda. Aynı şekilde tarım endüstrisi de sera gazı emisyonu açısından telafisi zor hasarlara sebep oluyor. Doğru ve sürdürülebilir gıda sisteminin, ekosistemi de gözetmesi gerekir. Sürdürülebilir gıda sisteminin amaçları arasında, yerel üreticileri desteklemek, dağıtım koşullarını iyileştirmek, besleyici gıdaları herkesin ulaşabileceği bir seviyede tutmak gibi unsurlar yer alıyor. Bu noktada, sürdürülebilir gıda sistemleri neden önemli sorusu akla geliyor. Gıda endüstrisi ve endüstriyel tarım, bir yandan insan sağlığını tehdit ederken bir yandan da çevre üzerindeki olumsuz etkileriyle tartışma konusu oluyor.

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü’nün sunduğu raporlara göre, dünyada 1 yılda üretilen 4 milyar ton gıdanın sadece 2,7 milyar tonu tüketiliyor. Geriye kalan, 1,3 ton çöpe atılıyor. Çöpe atılan bu gıdaların üretimi için temiz su kaynaklarının ¼’ ünün harcandığı belirtiliyor. Bu istatistikler gösteriyor ki gıdanın dağıtımında önemli bir sorun var. Çünkü bu kadar gıda israfı olan bir dünyada 821 milyon insan yemek bulamıyor.

Bu dengesizliğin ortadan kalkması için küresel gıda üretiminin yerele kayması gerekiyor. İnsanların yeterli ve besleyici gıda bulabilmesi için tüm dünyada aynı standartlarda gıda üretilmesi önemli. Bunun yanı sıra geleneksel gıda sisteminin desteklenmesiyle de ekosistem üzerinde olumlu etkiler sağlanması hedefleniyor. Verimli bir gıda sisteminin temelini, sürdürülebilir gıda, ekonomik üretim harcamaları, adaletli dağıtım ve sağlıklı ürün alternatifleri oluşturuyor.
Sürdürülebilir Gıda ile Geleceğe Bir Adım
Gıda ve beslenme kavramları birçok ayrı bileşenden meydana geliyor. Gıdanın temelini tarım oluştururken, beslenmenin temelinde farklı kombinasyonlar yer alıyor. Sürdürülebilir tarım ve hayvancılık, sürdürülebilir gıdanın iki ayağını oluşturuyor. Bir gıdanın sürdürülebilir olması için belirli koşullarda üretilmesi, depolanması, ambalajlanması ve dağıtılması gerekiyor. Tüm bu işlemlerin uygun koşullarda yapılmasıyla hem çeşitlilik korunuyor hem verim artıyor hem de kaliteli gıda ortaya çıkıyor.

Sürdürülebilir gıda için insanların besleme konusunda daha farkında hareket etmeleri gerekli. Çünkü endüstriyel gıdalara olan talep, sağlıklı gıdaların önüne geçiyor. Özellikle tüketim konusunda sorumluluk alarak önce hayatınızda sonra da dünyada fark yaratabilirsiniz.

● Kırmızı eti azaltarak tarımsal gıdalara yönelebilir, işlenmiş et tüketimini minimuma indirebilirsiniz.
● Balık çeşitliliğini desteklemek için sürdürülebilir balıkçılık yöntemleriyle elde edilen balıkları tüketebilirsiniz.
● Yerel üreticilere destek olabilir, içeriklerini bildiğiniz gıdaları tercih edebilirsiniz.
● Sürdürülebilir tarım için yerel tohumlara ve organik gıdalara sofranızda yer verebilirsiniz.
● Alışveriş öncesi ihtiyaç listesi hazırlayarak, olası bir israfın önüne geçebilirsiniz.
● Ambalajlı ürünlerin etiketlerini doğru okumak da israfı önleme yolları arasında yer alıyor. Çünkü ürünün üzerinde yazan tavsiye edilen tüketim tarihi, son kullanma tarihiyle karıştırılabiliyor.

Kaynaklar:
T.C. GIDA TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI AB UZMANLIK TEZİ GIDA GÜVENLİĞİNDE SÜRDÜRÜLEBİLİR GIDA SİSTEMLERİ AB UZMAN YARDIMCISI NİHAN ATAY HASPOLAT
https://www.tarimorman.gov.tr/ABDGM/Belgeler/%C4%B0DAR%C4%B0%20%C4%B0%C5%9ELER/Uzmanl%C4%B1k%20Tez%20Eyl%C3%BCl%202015/Nihan%20Atay%20Haspolat.pdf
https://wwftr.awsassets.panda.org/downloads/web_surdurulebilir_balkclk.pdf
https://stringfixer.com/tr/Sustainable_fishing
https://ec.europa.eu/info/sites/default/files/research_and_innovation/groups/sam/scientific_opinion_-_sustainable_food_system_march_2020.pdf